KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. JANA CHRZCICIELA
Kościół w Sarbii posadowiony jest w obrębie historycznego Nawsia (być może na miejscu wcześniejszej świątyni). To obiekt o cechach późnego gotyku: korpus główny murowany z cegły ceramicznej,
z pięciobocznym prezbiterium, orientowany. W XIX w. został rozbu-dowany, zyskując boczne kaplice (stąd plan krzyża) oraz kamienną wieżę. W trakcie rozbudowy powiększono otwoer6y okienne w elewacjach świątyni, szczyty kaplic bocznych zaakcentowano ostrołukowym blendowaniem. Dach korpusu nawy i kaplic bocznych pokryty dachówka ceramiczną. Hełm wieży (szkieletowej i odeskowanej w II kondygnacji) w formie ostrosłupa, pokryty blacha ocynkowaną.
Działka kościelna to historyczna nekropolia; otoczona murem kamiennym. Zarówno świątynia jak i cmentarz wpisane do rejestru zabytków; objęte strefą „A” ochrony konserwatorskiej.
KAPLICA EWANGELICKO-LUTERAŃSKA
Kaplica ewangelicko-luterańska parafii betlejemskiej zlokalizowana jest na południe od kościoła. Jest to obiekt wzniesiony w 1900 r. z cegły ceramicznej; jednownętrzny, bezwieżowy, nakryty dachem dwu-spadowym. Zachował pierwotny wystrój ceglanych elewacji w formie lizen, gzymsu podokapowego. Okna ostrołukowe. Obiekt zachował czytelne cechy neogotyku.
Proponowany do rejestru zabytków (wraz z otoczeniem), objęty strefą „A” ochrony konserwatorskiej.
MŁYN WODNY NR 1
Młyna wodnego w Sarbi zlokalizowany jest na płd.-wschód od kościoła, poza zwartą zabudowa wsi
Obiekt wzniesiono z cegły ceramicznej w 1895 r. (datownik w szczycie). Odznacza się zwarta bryłą w formie stojącego prostopadłościanu (trzykondygnacyjny), nakrytego płaskim dachem 2-spadowym. Niewielka, parterowa przybudówka, ceglana, pod dachem 2-spadowym. Jest to obiekt typowo przemysłowy; bez części mieszkalnej.
Z uwagi na wysokie walory historyczne, zaproponowano o pełną ochronę konserwatorską oraz objęto strefą „A” – budynek młyna wraz z otoczeniem.
PLEBANIA NR 7
Dawna pastorówka ob. plebania zlokalizowana jest na wschód od kościoła. Jest to okazały obiekt posadowiony w głębi działki siedliskowej (ogrodu), kalenicowo do drogi. Obiekt wzniesiony z cegły ceramicznej, nietynkowany, 9-osiowy, parterowy z ryzalitem frontowym; nakryty dachem dwuspadowym. Budynek zachował historyczny wystrój elewacji, proponowany do wpisu do rejestru zabytków; w strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
ZAJAZD OB. DOM MIESZKALNY, SKLEP NR 34
Dawny zajazd ob. dom mieszkalny nr 34 i sklep zlokalizowany na przestronnej działce na zachód od kościoła. Jest to obiekt wielofunkcyjny; o rozbudowanej bryle, wzniesiony z cegły ceramicznej, otynkowany, z wysokimi dachami nasadowymi (mieszczącymi poddasze mieszkalne). Obiekt odznacza się wysokimi walorami zabytkowymi i kulturowymi, proponowany do wpisania do rejestru zabytków.
DOM MIESZKALNY NR 41
Budynek mieszkalny nr 41 posadowiony kalenicowo na froncie siedliska (w zachodniej pierzei). Jest to obiekt wzniesiony w tradycyjnej technice ryglowej, zachowany całościowo. Parterowy z mieszkalnym poddaszem i wystawka frontową; 5-osiowy o symetrycznej kompozycji elewacji z odsłoniętym szkieletem konstrukcyjnym. Budynek nakryty dachami dwuspadowymi. Częściowo zachowana historyczna (sprzed 1945 r.) stolarka.
Obiekt o bardzo wysokich walorach zabytkowych, wnioskowany do rejestru zabytków; w strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY (CHAŁUPA) NR 5-6
Budynek mieszkalny (chałupa) nr 5-6 posadowiony kalenicowo w głębi siedliska (jedyny historyczny element dawnej zagrody). Pierwotnie ryglowy, obecnie ryglowo-murowany, 7-osiowy (zaburzona kompozycja elewacji), nakryty wysokim dachem naczółkowym (zachowane ryglowe szczyty).
Obiekt o wartościach kulturowych, w strefie „A”.
BUDYNEK INWENTARSKI (OBORA) NR 3-5
Budynek inwentarski (obora), posadowiony jest szczytem do drogi, wygradza jeden z boków podwórza. Obiekt wielko kubaturowy, murowany z cegły ceramicznej, nietynkowany, z wysokim poddaszem składowym; nakryty dachem dwuspadowym. W elewacjach zachowane elementy historycznego wystroju w postaci ceglanych gzymsów nadokiennych.
Obiekt w strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
ZAGRODA NR 9 (dom, obora)
Zagroda (kilkubudynkowa)nr 9 zlokalizowana jest w środkowej części pierzei wschodniej Sarbii. W ewidencji ujęto:
1. obora – posadowiona szczytem do drogi, wygradza jeden z boków podwórza. Obiekt wielkokubaturowy, pierwotnie ryglowy, obecnie ryglowo-murowany, nietynkowany, z wysokim poddaszem składowym; nakryty dachem dwuspadowym.
2. obora – posadowiona szczytem do drogi, wygradza drugi bok podwórza, ryglowa, z wysokim poddaszem składowym; pod dachem dwuspadowym. W części parterowej zachowały się ceglane gzymsy nadokienne.
Oba budynki odznaczają się wysokimi walorami kulturowymi; w strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY (CHAŁUPA) NR 10
Budynek mieszkalny (chałupa) nr 10 posadowiony kalenicowo w głębi siedliska w obrębie zagrody pierwotnie o układzie w podkowę z otwarciem w stronę drogi. Pierwotnie obiekt ryglowy, obecnie ryglowo-murowany, w wyniku modernizacji zaburzeniu uległa kompozycja elewacji frontowej (pierwotnie 9-osiowej). Chałupa nakryta dachem naczółkowym.
Obiekt o wartościach kulturowych, w strefie „A”.
DOM MIESZKALNY (CHAŁUPA) NR 19
Budynek mieszkalny (chałupa) nr 19 posadowiony (w obrębie nawsia) kalenicowo na froncie siedliska w obrębie zagrody pierwotnie
o układzie w podkowę z otwarciem w stronę drogi. Pierwotnie obiekt ryglowy, obecnie ryglowo-murowany, w wyniku modernizacji zabu-rzeniu uległa kompozycja elewacji frontowej, obecnie 4-osiowa. Jest to budynek parterowy, nakryty wysokim dachem naczółkowym.
Obiekt o wartościach kulturowych, w strefie „A”.
DOM MIESZKALNY NR 21
Budynek mieszkalny nr 21 w południowej części Nawsia; kalenicowo na froncie siedliska. Jest to obiekt murowany z cegły ceramicznej, otynkowany; obecnie 3-osiowy. Parterowy, nakryty dachem dwu-spadowym, z centralną wystawką; nakryty dachami dwuspadowymi. Budynek po modernizacji; zachował dawną bryłę i formę dachu.
W strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY NR 22
Budynek mieszkalny zlokalizowany w południowej części Nawsia (przylega do domu 21) nr 22, murowany z cegły ceramicznej, otyn-kowany. To obiekt dwukondygnacyjny, po modernizacji obecnie
3-osiowy, z wystawka centralna. W obrębie szczytów i wystawki zachował się dawny detal w postaci sterczynek.
Budynek zachował dawną bryłę i formę dachu.
W strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY NR 24
Budynek mieszkalny zlokalizowany w południowej części Nawsia, posadowiony kalenicowo na froncie siedliska Murowany z cegły ceramicznej, otynkowany. Jest to obecnie obiekt 3-osiowy, parterowy, podwyższony o ściankę kolankową, z centralna wystawką. Budynek nakryty dachami dwuspadowymi. Zachowane fragmenty dawnego wystroju w postaci opasek okiennych i gzymsu międzykondy-gnacyjnego. Budynek zachował dawną bryłę i formę dachu.
W strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY z częścią gospodarczą NR 25
Budynek mieszkalny z częścią gospodarczą nr 25 posadowiony kalenicowo w głębi siedliska Jest to obiekt zbudowany w tradycyjnej technice ryglowej, parterowy, 5-osiowy. W szczytach odsłonięta konstrukcja szkieletowa. Nakryty dachem dwuspadowym; zachowana historyczna (sprzed 1945 r.) stolarka. Obiekt o wysokich walorach kulturowych.
Obiekt o wartościach kulturowych, w strefie „A”.
SZKOŁA OB. DOM MIESZKALNY NR 30a
Dawna szkoła ob. budynek mieszkalny na 30a zlokalizowany na południowym krańcu wsi. Posadowiony bezpośrednio przy drodze wiejskiej. Murowany z cegły ceramicznej, otynkowany. Charakteryzuje się rozczłonkowaną bryłą. Jest to obiekt parterowy z poddaszem mieszkalnym; nakryty wysokimi dachami: naczółkowym i dwu-spadowym.
Obiekt o wartościach kulturowych, w strefie „A”.
ZAGRODA NR 36 (dom, warsztat)
Zagroda nr 36 zlokalizowana jest na zachód od zwartej zabudowy wsi. W ewidencji ujęto:
1. dom mieszkalny – posadowiony kalenicowo na froncie siedliska; pierwotnie ryglowy, obecnie ryglowo-murowany. Parterowy, 4-osiowy, nakryty dachem dwuspadowy.
2. warsztat-magazyn – posadowiony szczytem do drogi, murowany
z cegły wapienno-cementowej (silikat), parterowy, z wjazdem
w szczycie. Nakryty dachem dwuspadowy. Nad wjazdem zachowany fragment oryginalnego szyldu.
Oba budynki odznaczają się walorami kulturowymi; w strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY NR 39
Budynek mieszkalny nr 39 posadowiony szczytem na froncie siedliska (w zachodniej pierzei). Jest to obiekt wzniesiony w tradycyjnej technice ryglowej. Parterowy z mieszkalnym poddaszem i wystawka frontową. Oba szczyty odeskowane (pionowy układ desek). W obrębie parteru wtórne tynki. Budynek pod dachami dwuspadowymi.
Obiekt o wysokich walorach kulturowych; w strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY NR 48
Budynek mieszkalny nr 48 posadowiony kalenicowo w głębi siedliska (w zachodniej pierzei). Jest to obiekt wzniesiony w tradycyjnej technice ryglowej, zachowany całościowo. Parterowy z mieszkalnym pod-daszem; poddasze odeskowane. Szkielet konstrukcyjny odsłonięty, tworzy malowniczą kratownicę. Budynek nakryty dachem dwu-spadowym.
Obiekt o bardzo wysokich walorach zabytkowych; w strefie „A” ochrony konserwatorskiej.
DOM MIESZKALNY NR 50
Budynek mieszkalny nr 50 posadowiony kalenicowo na froncie siedliska, poza zwarta zabudowa wsi. Jest to obiekt murowany z cegły ceramicznej, parterowy podwyższony o ściankę kolankową, o zwartej bryle. Nakryty dachem dwuspadowym. Częściowo zachowany historyczny wystrój elewacji w postaci opasek okiennych.
DOM MIESZKALNY NR 52
Budynek mieszkalny (dwojak) nr 52 posadowiony kalenicowo na froncie siedliska (zagroda w znacznym oddaleniu na NW od wsi). Jest to obiekt wzniesiony w tradycyjnej technice ryglowej (dwurodzinny), parterowy podwyższony o ściankę kolankową, o zwartej bryle,
4-osiowy. Nakryty dachem dwuspadowym.
Obiekt o walorach kulturowych.
CMENTARZ PRZYKOŚCIELNY
Działka kościelna to historyczna nekropolia (w obrębie pierwotnego Nawsia); powstała przypuszczalnie wraz z budową kościoła w XVI w. Charakteryzuje się regularnym, pięciobocznym kształtem; otoczona kamiennym murem; bramy zawieszone na ceglanych filarach. Teren splantowany (brak historycznych nagrobków), zachowane upamiętnienie ofiar I wojny światowej oraz dębowy starodrzew. Teren nekropolii wpisany do rejestru zabytków, objęty strefą „A” ochrony konserwatorskiej.
CMENTARZ EWANGELICKI OB. KATOLICKI
Dawny cmentarz ewangelicki powstał ok. połowy XIX w., został zlokalizowany na płd.-zachód od wsi kościelna to historyczna nekropolia. Działka prostokątna o pow. 0,9 ha. W historycznej część wzniesiono lapidarium z fragmentów dawnych nagrobków. Zachował się także szpaler świerkowy.
Obecnie jest to cmentarz katolicki.
CMENTARZ POEWANGELICKI
Dawny cmentarz ewangelicki o pow. ok. 0,1 ha powstał na pocz. XX na płd.-zach od wsi.
Obecnie nieczynny. Brama i drzewostan włączone w obręb terenów sportowych (nie zachowały się historyczne nagrobki). Wyznaczono strefę „K” dla miejsca historycznych pochówków.
